+
Home Tag: "θεραπεία γονιμότητας"

Ετικέτα: θεραπεία γονιμότητας

19Απρ

του Dr Ηλία Τσάκου* MD, FRCOG
Επιστημονικού υπεύθυνου μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής EmbryoClinic, Θεσσαλονίκης

Το άρθρο του Dr Ηλία Τσάκου για τηνεξατομικευμένη ιατρική στη γονιμότητα επιλέχθηκε προς δημοσίευση από: cityportal.gr

Ένα νέο κεφάλαιο στη γονιμότητα ανοίγει η εξατομικευμένη Ιατρική, αυξάνοντας την πιθανότητα επιτυχίας των θεραπειών, αλλά και την ασφάλειά τους. Μάλιστα, με αυτή την προσέγγιση το ζευγάρι συμμετέχει ενεργά, επιμορφώνεται και ενδυναμώνεται μέσα από μια επιστημονικά άρτια και ταυτόχρονα ανθρώπινη επαφή με την εξειδικευμένη ομάδα γονιμότητας.

Τι ακριβώς σημαίνει όμως εξατομικευμένη Ιατρική και πώς εφαρμόζεται; Η εξατομικευμένη (individualized) ή προσωποπoιημένη (personalized) ή απόλυτα ακριβής (precision) Ιατρική εφαρμόζεται με εξειδικευμένο τρόπο για κάθε ασθενή ξεχωριστά, λαμβάνοντας υπόψη τα απόλυτα προσωπικά χαρακτηριστικά του και αναγνωρίζοντας την μοναδικότητά του. Ο όρος αυτός εμφανίστηκε για πρώτη φορά στις αρχές της δεκαετίας του 2000 και αφορούσε αρχικά στη μελέτη του μεταβολισμού των φαρμάκων στο πλαίσιο της Φαρμακογενομικής.

ΤΙ ΣΗΜΑΙΝΕΙ ΕΞΑΤΟΜΙΚΕΥΜΕΝΗ ΑΝΤΙΜΕΤΩΠΙΣΗ ΣΤΗ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑ;

Η γονιμότητα είναι ένας από τους τομείς της Ιατρικής που εφαρμόζουν τα τελευταία χρόνια την εξατομικευμένη προσέγγιση, με στόχο τη βελτίωση της ασφάλειας και την επιτυχία της θεραπείας. Η εξατομικευμένη αντιμετώπιση της γονιμότητας εστιάζει στα μοναδικά χαρακτηριστικά του κάθε ζευγαριού ξεχωριστά –όπως είναι τα γενετικά, βιολογικά, ανατομικά, λειτουργικά, ψυχολογικά, ηθικά και νοητικά- αλλά και στις ιδιαιτερότητές του και προσαρμόζει ανάλογα τα διαγνωστικά και θεραπευτικά πρωτόκολλα.

Ο συνδυασμός της εξατομικευμένης ιατρικής προσέγγισης με την πρόοδο της Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής και της Γενετικής, τη συσσωρευμένη επιστημονική εμπειρία, την υψηλή τεχνολογία και την εξέλιξη των διαγνωστικών μέσων και της Φαρμακολογίας αποτελεί εχέγγυο για υψηλότατα επίπεδα ασφάλειας και επιτυχίας.

Η επιμελής καταγραφή του ιατρικού ιστορικού του ζευγαριού είναι το πεδίο από το οποίο ξεκινά η εξατομικευμένη προσέγγιση στο διαγνωστικό στάδιο της γονιμότητας, καθώς στοιχεία του ατομικού και οικογενειακού ιστορικού μπορούν να προσφέρουν πληροφορίες για πιθανούς παράγοντες που απαιτούν περαιτέρω διερεύνηση. Για παράδειγμα ένα ιστορικό υπογονιμότητας, αποβολών, καρκίνου, θρομβώσεων ή σακχαρώδους διαβήτη και θυρεοειδοπάθειας αποτελεί δεξαμενή πολύτιμων πληροφοριών για επιπλέον εξατομικευμένη διερεύνηση και προφύλαξη.

Επίσης, στοιχεία από το ατομικό ιστορικό της γυναίκας, όπως πχ. δυσμηνόροια (επώδυνη περίοδος), μηνορραγία (αιμορραγία κατά την περίοδο), βραχείς κύκλοι περιόδου, άτυπο κοιλιακό άλγος κα., διαμορφώνουν μια σαφέστερη εικόνα. Αντίστοιχα, ιδιαίτερα σημαντικό είναι και το ατομικό και οικογενειακό ιστορικό του άνδρα.

ΠΟΙΕΣ ΕΙΝΑΙ ΟΙ ΕΞΕΤΑΣΕΙΣ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ;

Ο έλεγχος της ορμόνης ΑΜΗ, ο έλεγχος της μικροβιακής χλωρίδας, η εξασφάλιση της υγείας του τραχήλου της μήτρας με τεστ Παπανικολάου και ο έλεγχος των μαστών αποτελούν μερικές από τις απαραίτητες εξετάσεις για τη γυναίκα πριν από την θεραπεία Υπογονιμότητας. Επιπλέον εξετάσεις, όπως η Υστεροσκόπηση, ο γονιδιακός έλεγχος για Κυστική Ίνωση, ο έλεγχος Καρυοτύπου και ο έλεγχος θρομβοφιλίας δίνουν επιπλέον πολύτιμες πληροφορίες σχετικά με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της γυναίκας και μας κατευθύνουν στα κατάλληλα ιατρικά πρωτόκολλα που ενδείκνυνται σε κάθε περίπτωση. Στις εξετάσεις διερεύνησης γονιμότητας εντάσσονται βέβαια και αυτές που προβλέπονται και ορίζονται και από τη νομοθεσία, όπως πχ. η υστερο-σαλπιγγογραφία, ο έλεγχος γενετικών και λοιμωδών νοσημάτων, ο ορμονικός έλεγχος, και το υπερηχογράφημα.

Στην περίπτωση του άνδρα η γενική του υγεία, αλλά και η κατάσταση του γενετικού του υλικού, αξιολογούνται με εξετάσεις -πέρα από το κλασικό σπερμοδιάγραμμα- όπως η μικροβιακή εξέταση του σπέρματος, ο έλεγχος του κατακερματισμού του DNA σπέρματος (DFI test), ο ορμονικός έλεγχος και ο έλεγχος Καρυοτύπου και Κυστικής Ίνωσης. Μάλιστα, σε ειδικές περιπτώσεις είναι απαραίτητη η συνδρομή εξειδικευμένου ουρολόγου-ανδρολόγου, ώστε η αξιολόγηση να είναι πλήρης και να έχουν βελτιστοποιηθεί οι συνθήκες πριν από τη θεραπεία με εξωσωματική γονιμοποίηση. Μέσω της εξατομικευμένης διάγνωσης αντιμετωπίζονται όλοι εκείνοι οι παράγοντες που οδηγούν στην αύξηση της ασφάλειας και αποτελεσματικότητας της θεραπείας.

ΤΙ ΠΕΡΙΛΑΜΒΑΝΕΙ Η ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΓΟΝΙΜΟΤΗΤΑΣ;

Η θεραπεία γονιμότητας μπορεί να περιλάβει ένα μεγάλο εύρος παρεμβάσεων, για παράδειγμα φαρμακευτική θεραπεία ωορρηξίας, διόρθωση υποθυρεοειδισμού, αφαίρεση πολύποδα ενδομητρίου κλπ., που είτε από μόνοι τους είτε συνδυαστικά μπορούν να προσφέρουν τη μέγιστη επιτυχία με τη μέγιστη δυνατή ασφάλεια.

Με την εξατομικευμένη προσέγγιση γίνεται ορθή επιλογή του είδους της θεραπείας, π.χ. σπερματέγχυση, εξωσωματική γονιμοποίηση κλπ., του ιδανικού φαρμακευτικού πρωτοκόλλου για κάθε περίπτωση, της ενδεδειγμένης επικουρικής υποστήριξης (ιατρικής, φαρμακευτικής, ψυχολογικής κλπ.) και σχεδιάζεται η συνολική στρατηγική και το χρονοδιάγραμμα.

Επίσης, με την κατάλληλη διάγνωση και διόρθωση παραγόντων υπογονιμότητας αυξάνεται και η φυσική γονιμότητα, με αποτέλεσμα σε κάποιες περιπτώσεις να μην χρειάζεται εφαρμογή μεθόδων υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και εξωσωματικής γονιμοποίησης.

Η εξατομικευμένη προσέγγιση γονιμότητας ενδείκνυται και για γυναίκες χωρίς σύντροφο, από 18 έως 49 ετών, οι οποίες επιθυμούν να γνωρίσουν, να διερευνήσουν, να συντηρήσουν και να βελτιώσουν τη γονιμότητά τους, καθώς επίσης και για γυναίκες χωρίς σύντροφο που επιθυμούν να τεκνοποιήσουν, καθώς προβλέπεται από την Ελληνική νομοθεσία και υποστηρίζεται από την Πολιτεία και την Επιστημονική κοινότητα.

* Dr Ηλίας Τσάκος MD, FRCOG
Ο Dr. Τσάκος έχει 30 χρόνια ιατρικής εμπειρίας, είναι διεθνώς αναγνωρισμένος ιατρός και συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους στην Υστεροσκοπική, Λαπαροσκοπική και Ρομποτική Χειρουργική στην Ελλάδα.
Eίναι:

  • Μέλος ΔΣ Αντιπροσωπίας Βασιλικού Βρετανικού Κολεγίου για Ελλάδα και Κύπρο.
  • Μέλος ΔΣ Ελληνικής Εταιρίας Ιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΛΕΙΥΑ).
  • Μέλος της Βρετανικής, Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής Εταιρίας Γονιμότητας (BFS, ESHRE, ASRM).
9Φεβ

των Dr Ηλία Τσάκου MD, FRCOG και Αφροδίτης Στεργιούλας
Επιστημονικού υπεύθυνου και νομικής συμβούλου της μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής EmbryoClinic, Θεσσαλονίκης

Το άρθρο επιλέχθηκε προς δημοσίευση από το περιοδικό: “Θέματα Μαιευτικής & Γυναικολογίας”

Η νόσος COVID-19 που οφείλεται στον νέο κορωνοϊό (SARS-COV-2) εντοπίστηκε για πρώτη φορά στην πόλη Ουχάν της Κίνας στα τέλη του 2019. Έως σήμερα έχουν επιβεβαιωθεί περισσότερα από 30.500.000 κρούσματα του νέου κορωνοϊού παγκοσμίως και περισσότερα από 14.700 στην Ελλάδα, ενώ αριθμούνται περισσότεροι από 952.000 θάνατοι παγκοσμίως και 320 θάνατοι στην Ελλάδα.

Στο πρώτο τρίμηνο του 2020, η πανδημία του Covid-19 είχε σημαντικό αντίκτυπο σε όλους τους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας. Όσον αφορά τον χώρο της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής οι θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής διακόπηκαν αιφνιδίως σε παγκόσμιο επίπεδο στο πλαίσιο των περιοριστικών μέτρων που επιβλήθηκαν για την αποτροπή εξάπλωσης του κορωνοϊού.

Κατά το πρώτο στάδιο της πανδημίας η σύσταση από τις Επιστημονικές Εταιρίες και τις αρμόδιες εθνικές και διεθνείς υγειονομικές Αρχές προς τις γυναίκες που επιθυμούσαν να υποβληθούν σε θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής ήταν να αποφύγουν την εγκυμοσύνη σε αυτό το χρονικό διάστημα, ακόμη και εάν δεν πληρούσαν τα διαγνωστικά κριτήρια της λοίμωξης από τον Covid-19. Και αυτό διότι δεν υπήρχαν επαρκή επιστημονικά δεδομένα για τις επιπτώσεις του νέου κορωνοϊού τόσο στην έγκυο γυναίκα όσο και στο έμβρυο και το νεογνό.

Στις 16-03-2020 η Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής («Ε.Α.Ι.Υ.Α.») υιοθέτησε τις προτάσεις της Ευρωπαϊκής Εταιρείας Ανθρώπινης Αναπαραγωγής και Εμβρυολογίας [European Society of Human Reproduction and Embryology («ESHRE»)] σχετικά με τα προληπτικά μέτρα που αφορούν τη λοίμωξη από τον κορωνοϊό Covid-19. Στις γυναίκες που είχαν ήδη ξεκινήσει θεραπεία φαρμακευτικής διέγερσης ωοθηκών συστήθηκε να κρυοσυντηρήσουν το γενετικό υλικό τους και να υποβληθούν σε εμβρυομεταφορά σε επόμενη χρονική στιγμή. Μόνο εξαιρετικού χαρακτήρα θεραπείες υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, όπως λ.χ., η συντήρηση γονιμότητας για ογκολογικούς ασθενείς, επιτρεπόταν να συνεχιστούν λόγω της επείγουσας φύσης τους.

Μετά το πρώτο κύμα της πανδημίας και καθώς η ανθρώπινη δραστηριότητα εισήλθε στην νέα κανονικότητα η παροχή ιατρικών υπηρεσιών υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προσαρμόστηκε, ως όφειλε, στα νέα δεδομένα με στόχο την ασφαλή μετάβαση στην επόμενη φάση της πανδημίας.
Στόχος των αρμόδιων εθνικών και διεθνών Αρχών ήταν η ασφαλής επαναλειτουργία των Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής («Μ.Ι.Υ.Α.») και η προστασία τόσο των υποβοηθούμενων ατόμων και των εμβρύων όσο και του προσωπικού που εργάζεται στις Μ.Ι.Υ.Α., καθώς και στην προστασία της κοινωνίας γενικότερα. Οι βασικοί άξονες των οδηγιών που εκδόθηκαν σε εθνικό και διεθνές επίπεδο υπήρξαν κοινοί και στοχεύουν στην ελαχιστοποίηση του κινδύνου διασποράς του κορωνοϊού κατά τη λειτουργία των Μ.Ι.Υ.Α. και στην αποτροπή επιβάρυνσης του Εθνικού Συστήματος Υγείας (“Ε.Σ.Υ.”) λόγω των επιπλοκών που ενδέχεται να συμβούν κατά τη θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Οι συστάσεις συγκλίνουν ως προς τις βασικές αρχές που πρέπει να διέπουν τη λειτουργία των Μ.Ι.Υ.Α. στην παρούσα φάση της πανδημίας και περιλαμβάνουν μεταξύ άλλων: την πρόβλεψη ερωτηματολογίων διαλογής και εργαστηριακού ελέγχου (τόσο για τα υποβοηθούμενα πρόσωπα όσο και το προσωπικό των Μ.Ι.Υ.Α.), τη συναίνεση των υποβοηθούμενων προσώπων κατόπιν έγκαιρης ενημέρωσης και καθοδήγησης, την αποφυγή έναρξης θεραπείας σε περίπτωση λοίμωξης και τη δυνατότητα αντιμετώπισης θετικού ή ύποπτου κρούσματος.

ΚΑΤΕΥΘΥΝΤΗΡΙΕΣ ΟΔΗΓΙΕΣ – ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΑ ΕΚΤΑΚΤΟΥ ΠΡΩΤΟΚΟΛΛΟΥ

Στις 07-05-2020 η Ε.Α.Ι.Υ.Α. εξέδωσε τη βασική κατευθυντήρια οδηγία για τον τρόπο ασφαλούς επανα-λειτουργίας των Μ.Ι.Υ.Α. για όσο χρονικό διάστημα διαρκεί η πανδημία του Covid-19, υιοθετώντας και εξειδικεύοντας τις προτάσεις της “ESHRE”, και λαμβάνοντας υπόψη τις συστάσεις άλλων διεθνών Αρχών. Διαφοροποιήθηκε, ωστόσο, σημαντικά ως προς τον τρόπο εργαστηριακού ελέγχου της γυναίκας συστήνοντας τον μοριακό έλεγχο για τον νέο κορωνοϊό έναντι του ελέγχου αντισωμάτων που υπήρξε η σύσταση από την ESHRE.

Όλες οι Μ.Ι.Υ.Α. οφείλουν να διαμορφώσουν και να τηρούν έκτακτο/ιδιαίτερο πρωτόκολλο το οποίο θα εφαρμόζεται για τα άτομα που επιθυμούν να υποβληθούν σε θεραπεία ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής κατά τη διάρκεια της πανδημίας. Το πρωτόκολλο δεν είναι αμιγώς ιατρικό, αλλά περιλαμβάνει και νομικές υποχρεώσεις για το προσωπικό των Μ.Ι.Υ.Α..

Το πρωτόκολλο αυτό προβλέπει:

  1. την εφαρμογή των οδηγιών του Εθνικού Οργανισμού Δημόσιας Υγείας (Ε.Ο.Δ.Υ.) και της ESHRE σχετικά με τα μέτρα που έχει λάβει για την αποφυγή του κινδύνου μετάδοσης της λοίμωξης από τον ιό SARS-CoV-2 στο προσωπικό και τα υποβοηθούμενα πρόσωπα που προσέρχονται στη Μονάδα,
  2. τη συμπλήρωση ερωτηματολογίου διαλογής (triage) για λοίμωξη Covid-19 (για το προσωπικό και τα υποβοηθούμενα πρόσωπα) και
  3. τη συμπλήρωση ειδικού εντύπου ενημέρωσης και συναίνεσης από τα υποβοηθούμενα άτομα.

Τα υποβοηθούμενα άτομα οφείλουν να παρέχουν ειδική συναίνεση για τη συνέχιση της θεραπείας τους κατά την περίοδο της πανδημίας covid-19, αφού προηγουμένως ενημερωθούν λεπτομερώς από το προσωπικό των Μ.Ι.Υ.Α για τους κινδύνους λοίμωξης τόσο κατά τη διάρκεια της θεραπείας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής όσο και της κύησης καθώς και για τα μέτρα που πρέπει να λαμβάνουν κατά την προσωπική και κοινωνική τους ζωή προκειμένου να μειωθεί ο κίνδυνος λοίμωξης και εν συνεχεία διασποράς του κορωνοϊού. Πρόκειται για μία επιπρόσθετη υποχρέωση διαρκούς επιμόρφωσης και έγκυρης ενημέρωσης που αναλαμβάνει το προσωπικό των Μ.Ι.Υ.Α. προς τους ασθενείς. Σε όλα τα άτομα, εξάλλου, που επιθυμούν να υποβληθούν σε θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής προσφέρεται η δυνατότητα να ξεκινήσουν τη θεραπεία για την υπογονιμότητα (πρόκληση ωοθυλακιορρηξίας, ωοληψία, εμβρυομεταφορά) ή να την αναβάλλουν για επόμενο χρονικό διάστημα. (βλ. ανωτέρω στοιχείο γ) πρωτοκόλλου).

Στις γυναίκες που ανήκουν σε ομάδες υψηλού κινδύνου με υποκείμενα νοσήματα (λ.χ. νοσήματα αναπνευστικού, ήπατος, καρδιάς, νεφρών, υπέρταση, σακχαρώδη διαβήτη, ή εάν είναι σε ανοσοκαταστολή ή έχουν υποβληθεί σε μεταμόσχευση) συστήνεται (ισχυρή σύσταση) να αναβάλλουν την έναρξη της θεραπείας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής για το επόμενο χρονικό διάστημα. Εξάλλου, οι Μ.Ι.Υ.Α. οφείλουν να λαμβάνουν υπόψη τα προσωπικά χαρακτηριστικά (λ.χ. προχωρημένη αναπαραγωγική ηλικία, εάν ο τόπος μόνιμης κατοικίας έχει υψηλό επιδημιολογικό φορτίο) και την κατάσταση της υγείας της υποβοηθούμενης γυναίκας (λ.χ. βεβαρυμένη υγεία λόγω πολλαπλών αποβολών ή αποτυχημένων προσπαθειών εξωσωματικής) ιδίως κατά την περίοδο της πανδημίας, ώστε να παρέχονται με ασφάλεια εξατομικευμένες υπηρεσίες υψηλού επιπέδου.

Τα υποβοηθούμενα άτομα αναλαμβάνουν την υποχρέωση να ενημερώσουν άμεσα το προσωπικό της Μ.Ι.Υ.Α. για οποιαδήποτε αλλαγή αναφορικά με την κατάσταση της υγείας τους και ιδίως σε περίπτωση που βρεθούν θετικοί στον νέο κορονοϊό οι ίδιοι ή άτομα του στενού τους περιβάλλοντος κατά τη διάρκεια οποιουδήποτε σταδίου της θεραπείας τους.

Με γνώμονα την αποφυγή της έναρξης κύησης σε περίπτωση ασυμπτωματικής ή προσυμπτωματικής λοίμωξης Covid-19, και στο πλαίσιο κάθε κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης (με ή χωρίς ωοθηκική διέγερση), η γυναίκα υποβάλλεται υποχρεωτικά σε μοριακό έλεγχο του ρινοφαρυγγικού ή στοματοφαρυγγικού επιχρίσματος με RT-PCR πριν από την τελική πυροδότηση της ωοθηλακικής ωρίμανσης ή κατά την χρονική περίοδο πριν από την αυτόματη αιχμή της ωχρινοποιητικής ορμόνης (LH), εφόσον πρόκειται να ακολουθήσει ωοληψία υπό αναισθησία. Σε περίπτωση θετικού αποτελέσματος, η ωοληψία ακυρώνεται.

Το φαρμακευτικό πρωτόκολλο ωοθηκικής διέγερσης που συστήνεται είναι εκείνο των γοναδοτροπινών και ανταγωνιστών γοναδοτροπινών λόγω της μικρής διάρκειας της θεραπείας και συνακόλουθα του μικρότερου κινδύνου λοίμωξης κατά τη διάρκεια αυτής, ενώ κατά την έναρξη της θεραπείας πρόκλησης ωοθυλακιορρηξίας πρέπει να δίνεται ιδιαίτερη προσοχή στη δοσολογία της θυλακιοτρόπου ορμόνης (FSH), ώστε να αποφευχθεί το σύνδρομο της υπερδιέγερσης ωοθηκών.

Συστήνεται, έπειτα, η γυναίκα να υποβάλλεται σε μοριακό έλεγχο για τον νέο κορωνοϊό πριν την έναρξη του κύκλου εξωσωματικής γονιμοποίησης (με ή χωρίς ωοθηκική διέγερση) (απλή σύσταση από την Ε.Α.Ι.Υ.Α.) καθώς και πριν την εμβρυομεταφορά κρυοσυντηρημένων εμβρύων (ισχυρή σύσταση από την Ε.Α.Ι.Υ.Α.).

Όσον αφορά άτομα που έχουν νοσήσει με λοίμωξη Covid-19 πρέπει να προσκομίζουν δύο αρνητικές εξετάσεις RT-PCR του ρινοφαρυγγικού ή στοματοφαρυγγικού επιχρίσματος πριν ξεκινήσουν θεραπεία.

Η Ε.Α.Ι.Υ.Α. εξέφρασε τις επιφυλάξεις της ως προς την αξιοπιστία του ελέγχου των αντισωμάτων IgG και IgM και δεν ακολούθησε την σχετική πρόταση της ESHRE. Λαμβάνοντας υπόψη την απάντηση του Ε.Ο.Δ.Υ. σε σχετικό ερώτημα προέκρινε τη διενέργεια του μοριακού ελέγχου ως την πλέον αξιόπιστη επιλογή για την εργαστηριακή διερεύνηση τόσο ασυμπτωματικών όσο και συμπτωματικών ατόμων.

Όσον αφορά το ανώτατο επιτρεπτό ηλικιακό όριο της γυναίκας για την υποβολή σε θεραπεία ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής, το οποίο είναι τα 50 έτη, αυτό αναστέλλεται με απόφαση της Ε.Α.Ι.Υ.Α. για όσο διάστημα οι διεθνείς κατευθυντήριες οδηγίες αποτρέπουν την διενέργεια εμβρυομεταφοράς λόγω της πανδημίας. Η αναστολή ισχύει από 26.02.2020, ημέρα κατά την οποία εμφανίστηκε στην Ελλάδα το πρώτο επιβεβαιωμένο κρούσμα κορωνοϊού covid-19, και αποκλειστικά και μόνο για την εμβρυομεταφορά και όχι για άλλες πράξεις υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Το ερωτηματολόγιο διαλογής, το οποίο συμπληρώνεται τόσο για τη γυναίκα όσο και για τον άντρα (τηλεφωνικά ή κατά την επίσκεψη στη Μ.Ι.Υ.Α.) αποτελεί ένα επιπλέον προληπτικό μέτρο που εφαρμόζουν οι Μ.Ι.Υ.Α.. Στο ερωτηματολόγιο καταγράφεται το πρόσφατο ιατρικό ιστορικό των υποβοηθούμενων προσώπων και κυρίως η εμφάνιση συμπτωμάτων λοίμωξης. Σε περίπτωση που προκύψουν ύποπτα συμπτώματα σε οποιοδήποτε στάδιο της θεραπείας, και οι δύο σύντροφοι υποβάλλονται σε μοριακό έλεγχο για τον νέο κορωνοϊό. Αν το αποτέλεσμα είναι θετικό αναβάλλεται ή/και διακόπτεται η θεραπεία.

Συνοψίζοντας, η υιοθέτηση και εφαρμογή του πρωτοκόλλου της κάθε Μ.Ι.Υ.Α. οφείλει να περιέχει ως ελάχιστο περιεχόμενο τις κατευθυντήριες οδηγίες των εθνικών και διεθνών Αρχών. Η ασφάλεια και αποτελεσματικότητα του πρωτοκόλλου εξαρτάται σε κάθε περίπτωση από την εφαρμογή όλων των μέτρων πρόληψης και προστασίας από τον νέο κορωνοϊό κατά την προσωπική και κοινωνική ζωή των υποβοηθούμενων προσώπων αλλά και του προσωπικού των Μ.Ι.Υ.Α.. Απώτερο στόχο αποτελεί η ελαχιστοποίηση της επίπτωσης της πανδημίας στον τομέα της Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής.

6Αυγ

του Dr Ηλία Τσάκου* MD, FRCOG
Επιστημονικού υπεύθυνου μονάδας υποβοηθούμενης αναπαραγωγής EmbryoClinic, Θεσσαλονίκης

Το άρθρο του Dr Ηλία Τσάκου για τον ιατρικό τουρισμό δημοσιεύτηκε στο περιοδικό gonimotita(σελ. 26-29)

Η πανδημία του νέου κορονοϊού έφερε ανθρώπους, κοινωνίες και χώρες αντιμέτωπες με μία νέα ζοφερή πραγματικότητα. Πρωτόγνωρες καταστάσεις και προβλήματα χρήζουν άμεσης και αποτελεσματικής αντιμετώπισης στους περισσότερους τομείς της ανθρώπινης δραστηριότητας, εκτός άλλων και στην Ιατρική και στην Ιατρικώς Υποβοηθούμενη Αναπαραγωγή (Ι.Υ.Α.). Οι θεραπείες της Ι.Υ.Α. διεκόπησαν προσωρινά σε παγκόσμιο επίπεδο, όπως ομοίως και ο «ιατρικός τουρισμός γονιμότητας» λόγω της απαγόρευσης των μετακινήσεων. Η επανέναρξη της λειτουργίας των κλινικών Ι.Υ.Α. συχνά δεν είναι ταυτόσημη με την πλήρη πρόσβαση των ασθενών σε αυτές και συχνά οι θεραπείες αναβάλλονται ή ακυρώνονται με τραγικές και πολλαπλές συνέπειες για τους ασθενείς που συχνά αναγκάζονται να εγκαταλείψουν το όνειρό τους για τεκνοποίηση.

ΟΙ ΠΡΟΚΛΗΣΕΙΣ

Από την πρώτη στιγμή, εν τούτοις, οι επιστήμονες και οι επαγγελματίες υγείας του χώρου της Ι.Υ.Α. αντιμετώπισαν με νηφαλιότητα και αισιοδοξία τη νέα πραγματικότητα, ως μία ακόμη πρόκληση για βελτίωση και εξέλιξη της ιατρικής επιστήμης. Με την άρση των περιορισμών και την επιστροφή στην κανονικότητα δε, η ιατρική κοινότητα έχει αναλάβει ακόμη μεγαλύτερη ευθύνη προς τους ασθενείς που επιθυμούν να αποκτήσουν παιδί για να καλύψει τον χαμένο χρόνο, αλλά και αυτόν που χαθεί ίσως εκ νέου, σε περίπτωση επιβολής όμοιων μέτρων και στο μέλλον.

Η χρονική διάρκεια της νέας, μετά Covid–19 εποχής, είναι άγνωστη και για τον λόγο αυτό, η ιατρική φροντίδα των ασθενών οφείλει να είναι πλέον σύμφωνη προς τα διαρκώς μεταβαλλόμενα διεθνή επιστημονικά δεδομένα της παγκόσμιας υγειονομικής κρίσης. Οι επαγγελματίες υγείας, οι κλινικές που παρέχουν ιατρικές υπηρεσίες γονιμότητας, οι Υγειονομικές Αρχές και η Πολιτεία προσαρμόστηκαν ήδη στα δεδομένα της επόμενης μέρας.
Αναζητούν νέες επιστημονικές μεθόδους, αλλά και αξιοποιούν υφιστάμενες παλαιότερες (αλλά σε αχρησία μέχρι πρόσφατα) μεθόδους. Επιπλέον, αποτελεί επιτακτική ανάγκη η αναγνώριση του «ιατρικού τουρισμού» ως μία ιδιαίτερη κατηγορία «τουρισμού» και να υπάρξει σαφής διαχωρισμός του διεθνούς ασθενή που μετακινείται, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, για λόγους υγείας από τον τουρίστα που μετακινείται για λόγους αναψυχής.

Για ασθενείς απομακρυσμένων περιοχών, η τηλεϊατρική, η ψηφιακή συμβουλευτική, η διαχείριση ψηφιακών ιατρικών φακέλων, αλλά και η εφαρμογή διαδικασιών Ι.Υ.Α. που προβλέπονται ήδη από τις Εθνικές και Κοινοτικές Νομοθεσίες, όπως π.χ. η μετακίνηση του γενετικού υλικού (σπέρματος, ωαρίων και εμβρύων) αποτελούν σήμερα αναγκαία συνθήκη.

Τα πάσης φύσεως εμπόδια που αντιμετωπίζουν οι ασθενείς στη χώρα κατοικίας τους, οι νομικοί περιορισμοί, το διαφορετικό ανώτατο όριο ηλικίας της γυναίκας για την υποβολή σε Ι.Υ.Α., αλλά και οι προϋποθέσεις ως προς την οικογενειακή κατάσταση αποτελούν ορισμένους από τους παράγοντες που συνετέλεσαν ώστε οι διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας να αποτελούν τα τελευταία έτη µία πολύ σημαντική δραστηριότητα της Ι.Υ.Α. και του ιατρικού τουρισμού στη χώρα µας.

Μολονότι το πλήγμα από την πανδημία είναι μεγάλο, οι επιστήμονες της Ι.Υ.Α. είναι έτοιμοι, µε την οφειλόμενη συνδρομή της Πολιτείας, να προσφέρουν προσαρμοσμένες λύσεις και σε αυτό το νέο περιβάλλον µε γνώμονα πάντοτε την ασφάλεια, την αποτελεσματικότητα, τις ανάγκες των ασθενών και την ανθρώπινη αξιοπρέπεια σε ένα πλαίσιο νομιμότητας και ηθικής.

ΟΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΛΥΣΕΙΣ

Η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα της Ι.Υ.Α. και οι επαγγελματίες υγείας στον τομέα της γονιμότητας, έχουν ήδη τη δυνατότητα να αξιοποιήσουν και να εφαρμόσουν ιατρικές διαδικασίες και µμεθόδους οι οποίες είναι επιστημονικά τεκμηριωμένες, προβλέπονται ήδη από τη νομοθεσία και αποκτούν ακόμη µμεγαλύτερη αξία στην εποχή της πανδημίας που διανύουμε.

Στο πλαίσιο αυτό, οι ανάγκες για διασυνοριακή διακίνηση γενετικού υλικού, που μπορεί να αποτελέσει µία ασφαλή και αποτελεσματική εναλλακτική λύση των ταξιδιών των ίδιων των ασθενών γονιμότητας, πιθανολογείται βάσιμα πως θα αυξηθούν.

Προς την κατεύθυνση αυτή συντελεί και η διεθνής αστάθεια που έχει προκαλέσει η πανδημία, οι δυσοίωνες προβλέψεις για την οικονομία, αλλά και οι επιστημονικές επιφυλάξεις για τις πιθανές συνέπειες της πανδημίας του νέου κορωνοϊού στην εγκυμοσύνη. Για τους
λόγους αυτούς, και παρά την αύξηση της ζήτησης, οι διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας ενδέχεται να περιορισθούν σημαντικά και ιδίως όταν οι χώρες προορισμού έχουν πληγεί σημαντικά από την πανδημία.

Όλοι οι παραπάνω λόγοι και παράγοντες πιθανολογείται ότι θα επηρεάσουν αρνητικά την πρόθεση των ασθενών να υποβληθούν σε θεραπείες γονιμότητας και Ι.Υ.Α. τόσο σε εθνικό όσο και σε διεθνές επίπεδο.

Επιπλέον, αναμένεται να επηρεαστεί καταλυτικά και η απόφαση των ασθενών γονιμότητας να ταξιδέψουν σε χώρα του εξωτερικού προκειμένου να υποβληθούν σε θεραπεία υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Κατά τη χρονικό περίοδο στην οποία η πανδημία θα προκαλεί περιορισμό στις διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας, η μετακίνηση γενετικού υλικού θα αποτελέσει μία εναλλακτική επιλογή ισότιμη προς τις παραδοσιακές διασυνοριακές θεραπείες γονιμότητας και συγχρόνως ιδιαίτερα ελκυστική και βιώσιμη, δεδομένης της αδυναμίας μετακίνησης των ίδιων των ασθενών γονιμότητας.

Η διαδικασία αυτή ενδέχεται να αποδειχθεί ιδιαιτέρως σημαντική για ασθενείς που αδυνατούν να ταξιδέψουν, στους οποίους με τον τρόπο αυτό θα παρέχεται η δυνατότητα να συνεχίσουν τη θεραπεία στη χώρα τους.

Η επιστημονική πρόοδος στις μεθόδους κρυοσυντήρησης γενετικού υλικού (ωαρίων και εμβρύων) μέσω της υαλοποίησης, που υπήρξε ραγδαία τα τελευταία χρόνια, έχει αναδείξει την εφαρμογή μεθόδων Ι.Υ.Α. με τη χρήση κρυοσυντηρημένου γενετικού υλικού, ως μια απολύτως ασφαλή και αποτελεσματική εναλλακτική λύση έναντι της χρήσης νωπού γενετικού υλικού.

Να επισημανθεί στο σημείο πως η διακίνηση αυτή των γαμετών, όταν γίνεται εντός της Ευρωπαϊκής Ένωσης, μεταξύ αδειοδοτημένων Μονάδων Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (Μ.Ι.Υ.Α.), είναι απολύτως νόμιμη και ελεύθερη, χωρίς δηλαδή να απαιτείται ειδική ή επιπλέον άδεια από τις αρχές. Βασική προϋπόθεση για τη διαδικασία αυτή αποτελεί η διασφάλιση της ιχνηλασιμότητας του βιολογικού υλικού από τον δότη έως τον λήπτη και αντιστρόφως, γεγονός που πιστοποιείται από τη χρήση του Ενιαίου Ευρωπαϊκού Κωδικού ( Single European Code, S.E.C. ) και
μόνον.

Όσο δε, για τη μεταφορά γενετικού υλικού εκτός Ευρωπαϊκής Ένωσης, απαιτείται ειδική άδεια από τις αρμόδιες εθνικές αρχές που ρυθμίζουν την εφαρμογή της ιατρικώς υποβοηθούμενης αναπαραγωγής.

Σε καθεμία από τις περιπτώσεις αυτές πάντως, η πανδημία του νέου κορωνοϊού έχει καταστήσει ακόμη επιτακτικότερη την ανάγκη για την εφαρμογή ισχυρών μέτρων ποιότητας, ώστε να πληρούνται οι κατά νόμον υψηλές προδιαγραφές ασφαλείας κατά τη διάρκεια της μεταφοράς, όπως και οι υψηλές προδιαγραφές ιχνηλασιμότητας.

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΗΣ ΚΟΙΝΟΤΗΤΑΣ

Σε ένα τέτοιο περιβάλλον, πρέπει να αντιμετωπισθεί μία σειρά ζητημάτων γύρω από την εθνική και διεθνή διακίνηση υαλοποιημένου γενετικού υλικού, όπως ηθικών, διαδικασιών μεταφοράς, ελέγχων ποιότητας, λογιστικών και κόστους. Η ανάλογη εκπαίδευση και επιστημονική εγρήγορση του επιστημονικού προσωπικού είναι απολύτως αναγκαία για την ορθή διαχείριση και εξασφάλιση υψηλού επιπέδου στην εφαρμογή των νέων προγραμμάτων Ι.Υ.Α., σύμφωνα με το νομικό πλαίσιο και τις επιστημονικές απαιτήσεις διαφορετικών χωρών.

Η ευθύνη της επιστημονικής κοινότητας της Ι.Υ.Α. είναι προφανές πως είναι εφεξής ακόμη μεγαλύτερη, αφού θα πρέπει να διευρύνει το φάσμα των εναλλακτικών λύσεων και επιλογών για τους ασθενείς γονιμότητας. Η επιστημονική κοινότητα οφείλει και πρέπει να ανεβάσει επιπλέον
τον πήχη στην ποιότητα και την ασφάλεια, συνεχίζοντας να υπηρετεί με συνέπεια το ιατρικό λειτούργημα απέναντι στους ασθενείς που αγωνιούν ακόμη περισσότερο πλέον ενόψει της απώλειας κρίσιμου χρόνου και του ορατού κινδύνου στέρησης της ελπίδας για τεκνοποίηση.

Η ΕΥΘΥΝΗ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΕΙΑΣ

Κάθε χώρα στον πλανήτη εφαρμόζει υγειονομικά πρωτόκολλα προστασίας και αντιμετώπισης της πανδημίας του νέου κορωνοϊού σύμφωνα με τα εθνικά της χαρακτηριστικά και με τα διαρκώς μεταβαλλόμενα ιατρικά και επιδημιολογικά δεδομένα της πανδημίας. Αντίστοιχα, σχεδιάζονται οι
ταξιδιωτικές οδηγίες ξεχωριστά για κάθε χώρα και αναπροσαρμόζονται διαρκώς σύμφωνα με τα σύγχρονα δεδομένα.
Στους ταξιδιωτικούς περιορισμούς που επιβάλλονται υπάρχουν και εξαιρέσεις όταν οι διεθνείς μετακινήσεις γίνονται για «ουσιώδεις λόγους»-ιατρικοί λόγοι θα έπρεπε να χαρακτηριστούν ως ουσιώδεις λόγοι μετακίνησης. Ταυτόχρονα ωστόσο, είναι σημαντική η θέσπιση αυστηρών πρωτοκόλλων ασφάλειας και πιστοποίησης, όπως για παράδειγμα η ιατρική πιστοποίηση και η επιβεβαίωση της καλής υγείας των ασθενών και συνοδών τους μέσω συμπλήρωσης ερωτηματολογίου διαλογής και διενέργειας πρόσφατης εξέτασης υψηλής αξιοπιστίας (πχ μοριακός έλεγχος κορωνοϊού εντός 72 ωρών από την είσοδο στη χώρα).

ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ

Η πανδημία του νέου κορονοϊού ανέτρεψε και μετέβαλε πολλές καταστάσεις και δεδομένα και προκάλεσε μία, άνευ πρόσφατου προηγουμένου, παγκόσμια πολυεπίπεδη κρίση τιτάνιου μεγέθους.

Ταυτόχρονα όμως, δημιουργήθηκε και η ευκαιρία στη σύγχρονη κοινωνία μας να επιδείξει βούληση, αποφασιστικότητα και αλληλεγγύη.

Το χρέος και η υποχρέωση της επιστημονικής κοινότητας σε εθνικό και διεθνές επίπεδο είναι πολλαπλό και δεν περιορίζεται στον αυτονόητο ρόλο, αυτό της προστασίας της δημόσιας και ατομικής υγείας, με τόλμη και αυτοθυσία. Περιλαμβάνει και το χρέος απέναντι στους ασθενείς των οποίων η φροντίδα μετατέθηκε σε δεύτερη προτεραιότητα λόγω της πανδημίας. Μία ειδική κατηγορία των ασθενών αυτών αποτελούν οι διεθνείς ασθενείς γονιμότητας.

H επιστημονική κοινότητα, σε συνεργασία με τις αρμόδιες ρυθμιστικές αρχές και την Πολιτεία, σε εθνικό και διεθνές επίπεδο, καλείται να γράψει ένα νέο κεφάλαιο στην παγκόσμια ιστορία της γονιμότητας, της υποβοηθούμενης αναπαραγωγής και της εξωσωματικής γονιμοποίησης στη
σκιά της πανδημίας του νέου κορωνοϊού.

Ευχή και ελπίδα όλων μας είναι το κεφάλαιο αυτό να είναι ένδοξο, με γνώμονα πάντοτε την υπέρτατη αξία και τη μοναδικότητα του κάθε ανθρώπου ξεχωριστά.

* Dr Ηλίας Τσάκος MD, FRCOG
Ο Dr. Τσάκος έχει 30 χρόνια ιατρικής εμπειρίας, είναι διεθνώς αναγνωρισμένος ιατρός και συγκαταλέγεται στους πρωτοπόρους στην Υστεροσκοπική, Λαπαροσκοπική και Ρομποτική Χειρουργική στην Ελλάδα.
Eίναι:

  • Μέλος ΔΣ Αντιπροσωπίας Βασιλικού Βρετανικού Κολεγίου για Ελλάδα και Κύπρο.
  • Μέλος ΔΣ Ελληνικής Εταιρίας Ιατρών Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (ΕΛΕΙΥΑ).
  • Μέλος της Βρετανικής, Ευρωπαϊκής και Αμερικανικής Εταιρίας Γονιμότητας (BFS, ESHRE, ASRM).